Arystoteles Etyka

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

piękna
natury pojawiają się w ka\dej rzeczy, np. są pewne popędy
105
Te rozwa\ania nie są sprzeczne z EW 1186 a 3, gdzie chodzi o
w ka\dej istocie, które bez udziału rozumu nakłaniają ku
wrodzone cnoty, tutaj natomiast o wrodzone popędy, które prowadzą
człowieka do czynów cnotliwych.
czynom mę\nym i sprawiedliwym i podob-
106
natury
Jak EN1144 b 21. Chodzi o Starą Akademię Speusłppa i Kseno-
kratesa.
(981
104
Przedstawiona charakterystyka Mentora jest sprzeczna z tradycją
100)
homerycką. Stąd Dirlmeier (MM s. 347) uwa\a, \e pod postacią Mentora
kryje się teść Arystotelesa, Hermiasz.
33
DFII
68 Etyka Wielka. Księga l
O slusznej ocenie, o mądrości, o rozsądku
69
17)
z udziałem słusznej oceny. Bo tego rodzaju rzecz jest i
Wobec tego twórcą jakiejkolwiek rzeczy będzie tak\e ii98b mistrz, a
tury (12)
cnotą, i zasługuje na pochwałę.
w tej samej mierze jego pomocnik. Je\eli podobnie ma się i z
Ale mo\e ktoś mieć wątpliwości, czy rozsądek jest cnotą,
cnotami co jest słuszne i prawdopodobne to i rozsądek musi
czy nie?107 Zresztą te rozwa\ania mają dowieść, \e jest
być zdolny do działania. Bo wszystkie cnoty ujawniają się w
cnotą. Skoro mianowicie i sprawiedliwość, i męstwo, i
działaniu, rozsądek jest jak gdyby ich mistrzem: jak on zarządzi,
pozostałe cnoty, dlatego \e dą\ą do urzeczywistnienia
tak cnoty działają i ci, którzy według nich postępują. Otó\ skoro
piękna moralnego, zasługują na pochwałę, jest rzeczą
cnota jest zdolna do działania, to i rozsądek musi być zdolny do
oczywistą, \e rozsądek znajduje się pośród rzeczy godnych
działania.
pochwały i ma swoje miejsce wśród cnót. Bo rozsądek
Ale czy on włada tym wszystkim, co znajduje się w duszy,
nakłania do dokonania tego, do czego nakłania i męstwo.
jak się zdaje, i co jest kwestią sporną, czy nie? Bo nie
W ogóle bowiem męstwo działa w ten sposób, jak rozsądek
wydaje się, aby panował nad tym, co lepsze, jak np. nad
(15)
flym-
nakazuje, tak \e je\eli męstwo zasługuje na pochwałę,
mądrością. Lecz powiadają, on sam troszczy się o wszystko i
poniewa\ robi to, co nakazuje rozsądek, to w ka\dym razie
ma prawo wydawać polecenia. Lecz on mniej więcej tak się
rozsądek w pełni zasługuje na pochwałę i jest cnotą.
zachowuje, jak w gospodarstwie włodarz, który jest
Ale czy rozsądek108 jest zdolny do działania, czy nie, to
przeło\onym nad wszystkim i wszystkim zarządza, ale
mo\na zobaczyć, obserwując praktyczne umiejętności, np.
jeszcze nie ma nad wszystkimi {właściwej) władzy, tylko
umiejętność budowania domów. W budownictwie, jak
przysparza panu wolnego czasu, aby on, nie absorbowany
mówimy, mamy tzw. architekta i jego pomocnika
troską o sprawy codzienne, mógł się poświęcić rzeczom
budowniczego; on to właśnie buduje dom. Ale i architekt
{moralnie) pięknym i wypełnianiu swych powinności.
jest budowniczym domu, o ile dom jest i jego dziełem.
Podobnie i rozsądek jest swego rodzaju zarządcą w słu\bie
Podobnie ma się i z innymi sztukami wytwórczymi, gdzie
mądrości i przygotowuje dla niej wolny czas, aby mogła
występują: mistrz i jego pomocnik. (20,
wypełniać swoje zadania, poskramiając namiętności i
107 nakładając im hamulce.
Powy\ej 1197 a 16 autor wyra\a tylko sugestie, \e rozsądek jest
cnotą. Teraz zaś raz jeszcze powraca do tej sprawy, aby dowieść, \e
rzeczywiście rozsądek jest cnotą.
108
O znaczeniu pojęcia 9póvr)
Arystotelesa por. Wstęp, s. 17 nn. W EW 9póv�
funkcję. W EW 1198 a 32-b 8 cnoty moralne pełnią funkcję słu\ebną w
(115)
stosunku do cppówjoii; a tutaj funkcję słu\ebną w stosunku do mądrości.
Zdaniem Dirlmeiera (MM s. 355) jest to odgłos platońskiego znaczenia
tego pojęcia. Natomiast inni uczeni widzą podobieństwo do Teofrasta, z
którego, ich zdaniem, korzystał autor EW i stoją na stanowisku, \e
autorem tej Etyki nie mógł być Arystoteles. Dirlmeier wskazuje na
platońsko-akademickie (dokładniej ksenokratejskie) pochodzenie
rozumienia tego pojęcia i przyjmuje za autora EW Arystotelesa.
34
JOFII
O wyrozumialości. O roztropności
71
K S I G A II
cowane przez prawodawcę i wie, \e prawodawca je pozostawił, ale
50)
\e w rzeczywistości mają one słuszność za sobą, ten człowiek jest
001
" o (15)
wyrozumiały. A zatem nie ma 1199 -. wyrozumiałości bez
Rzjrm-
ustępliwości. Albowiem cechą człowieka wyrozumiałego jest
osądzać, a ustępliwego właśnie postępować zgodnie z
sądem.
1. O ustępliwości (smsly.sux.)
Następnie nale\ałoby przeprowadzić badania nad
3. O roztropności (
ustępliwością1, czym ona jest, w jakich zachodzi sytuacjach i
Rozwa\ania na temat rozsądku
czego dotyczy. Ustępliwość zaś i człowiek ustępliwy nie
i niesprawiedliwego postępowania
domaga się sprawiedliwości opartej na prawie. Prawodawca
Roztropność3 natomiast dotyczy tego samego4, co
bowiem nie jest zdolny do określenia dokładnie ka\dego
rozsądek, bo odnosi się do tego, co mo\na wykonać i co
przypadku, tylko do ustalenia ogólnych zasad, człowiek zaś
wią\e się z wyborem i unikaniem, a nie ma jej bez rozsądku.
ustępliwy to taki, który ustępuje w tego rodzaju sytuacjach i
Rozsądek mianowicie jest sprawcą tamtych rzeczy, a
to wybiera, co prawodawca chciał określić dla
roztropność trwałą cechą charakteru albo dyspozycją, albo
poszczególnych przypadków, ale nie mógł. Nie rezygnuje
czymś takim, co umie wskazać w praktyce, jakie rzeczy są
jednak zasadniczo z tego, co mu się sprawiedliwie nale\y, bo
najlepsze i najodpowiedniejsze. Dlatego nie mo\na uwa\ać,
nie rezygnuje z tego, co z natury i naprawdę jest
\e od roztropności zale\y to, co zwykle zdarza się
sprawiedliwe, tylko z tego, co jest sprawiedliwe na mocy
samorzutnie. Albowiem tam, gdzie nie rozum jest tym, kto
prawa, co prawodawca z braku mo\liwości pozostawił
ma na uwadze to, co najlepsze, nie mo\na ju\ mówić, gdy
niewykończone.
komu coś się powiodło, \e jest on roztropny, tylko raczej, \e
ma szczęście, gdy\ powodzenia (xaTop&ó>fj,aTa), jakie stają
2. O wyrozumiałości (su-p/w^oo-iwj)
się czyimś udziałem bez krytycznej oceny rozumu, są
szczęśliwymi przypadkami (euTU/7)[j.aTa).
A wyrozumiałość2 i człowiek wyrozumiały odnoszą się do
Czy jest cechą człowieka sprawiedliwego w obcowaniu
tego samego, co ustępliwość, do sprawiedliwości i
(115)
problemów, które prawodawca niezbyt dokładnie określił.
Kto potrafi krytycznie ocenić wypadki nie dopra-
3
Por. EN 1142 a 31-b 33. Związek tego rozdz. z EW l, 33 jest natury
!Por. �JV1137 a 31-38 a 3.
oczywisty.
4
"Por. EN 1143 a 19 nn. Pojęcia wyrozumiałości i ustępliwości są ze
Skoro autor EW podjął się analizy elementów duchowych i prak-
sobą związane i dotyczą sprawiedliwości. Z tej racji powinny zostać
tycznych doskonałości, w zasadzie zaakceptował teorię, \e cnota jest
omówione ju\ wcześniej, w EW I, 33, gdzie jest mowa o spra-
wiedzą. Przyjęcie tego samego zakresu czynności dla roztropności i
wiedliwości.
rozsądku spotykamy u Platona w Protagorasie 333 d.
35
)ZO!
Etyka Wielka. Księga II
O roztropności
72 73
(117) [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne