[ Pobierz całość w formacie PDF ]
65
Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich, przekazanie chłopom
u\ytkowanej przez nich ziemi na własność, przeprowadzone w XIX w. Do czasu
nadania gospodarstw rolnych chłopi-dzier\awcy uprawiali ziemię w zamian za
pańszczyznę bądz ekwiwalent pienię\ny na rzecz właściciela. Proces
uwłaszczenia dokonywał się w ró\nym czasie i na odmiennych zasadach, w
zale\ności od przynale\ności państwowej ziem polskich.
Najwcześniej uwłaszczenie rozpoczęło się w zaborze pruskim, gdzie w
1808 chłopi, u\ytkownicy gospodarstw w dobrach państwowych, otrzymali
mo\liwość wykupu gruntów. W 1811 podobną mo\liwość otrzymali chłopi w
dobrach prywatnych, gdzie mogli otrzymać gospodarstwo rolne na własność w
zamian za zwrot na rzecz dotychczasowego właściciela 1/2 powierzchni
gospodarstwa w przypadku, gdy chłop nie posiadał prawa dziedziczenia, bądz 1/3
powierzchni gospodarstwa w przypadku posiadania prawa dziedziczenia. 1816
ograniczono uwłaszczanie do gospodarstw sprzę\ajnych. 1821 rząd rozpoczął
likwidację serwitutów w drodze wypłaty odszkodowań dziedzicom.
W 1823 na takich samych zasadach przeprowadzono uwłaszczenie w Wielkim
Księstwie Poznańskim. W połowie XIX w. nadano ziemię tak\e drobnym
rolnikom.
Uwłaszczenie w Galicji przeprowadzono pod wpływem ruchów rewolucyjnych
1846 i 1848. Pozostawiono chłopom całość uprawianej ziemi, przy czym rząd
zobowiązał się do zapłaty odszkodowań dotychczasowym właścicielom. W
praktyce za ziemię zapłacili chłopi, obcią\eni przez państwo specjalnym
podatkiem. Proces uwłaszczenia w zaborze austriackim prowadzono przez 10 lat.
Na ziemiach polskich włączonych bezpośrednio do państwa rosyjskiego
uwłaszczenie wprowadzono ukazem carskim z 1861, który nadawał ziemię
chłopom pod warunkiem jej wykupu. Z otrzymanego nadziału chłop miał płacić
czynsz lub odrabiać pańszczyznę, przy czym miały zostać ustalone warunki
wykupu. Utrzymanie pańszczyzny przez dwa lata od ogłoszenia ukazu i
nieuregulowanie sprawy wysokości odszkodowań budziły powszechne
niezadowolenie.
Ukaz carski z 1861 nie obejmował ziem Królestwa Polskiego, gdzie uwłaszczenie
chłopów ogłosił Tymczasowy Rząd Narodowy w dniu wybuchu powstania
styczniowego (22 stycznia 1863) w manifeście, który nadawał ziemię chłopom,
obiecując wypłacenie odszkodowań dotychczasowym właścicielom.
Zagwarantowano chłopom uprawnienia z tytułu serwitutów oraz nadania dla
bezrolnych, którzy wezmą udział w powstaniu.
Rząd carski dą\ąc do odciągnięcia ludności wiejskiej od powstania przeprowadził
uwłaszczenie w Królestwie Polskim w marcu 1863 na zasadach bardzo
zbli\onych do gwarantowanych w manifeście Tymczasowego Rządu
Narodowego.
Dekrety uwłaszczeniowe 1863, 2 dekrety ogłoszone w dniu wybuchu powstania
22 stycznia 1863, wraz z manifestem Tymczasowego Rządu Narodowego.
Ogłaszały natychmiastowe uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem dla
dotychczasowych właścicieli ziemi, które miało być wypłacane z funduszów
66
państwowych. Bezrolnym biorącym udział w powstaniu gwarantowały
trzymorgowe nadziały ziemi z dóbr narodowych. Chłopi zachowywali swoje
prawa serwitutowe do lasów.
Rząd Narodowy nakazywał dowódcom oddziałów powstańczych odczytywanie
dekretów uwłaszczeniowych w ka\dej wsi. Protokoły nadania ziemi chłopom
miały być wciągane do ksiąg gminnych i podpisywane przez dziedzica,
proboszcza, wójta i sołtysa. Opierających się wykonaniu dekretów nakazywano
karać śmiercią.
W celu odciągnięcia chłopów od powstania, 2 marca 1864 rząd carski ogłosił 4
ukazy uwłaszczeniowe, które wprowadzały uwłaszczenie na zasadach zbli\onych
do rozwiązań przyjętych w dekretach Tymczasowego Rządu Narodowego.
PRUSY 1807 - Zniesienie poddaństwa chłopów
1811 - Edykt regulacyjny (umo\liwiał chłopom korzystanie z dóbr prywatnych,
nabycie własności i pozbycie się pańszczyzny)
1819 - Zakaz rugowania chłopów wydany przez rząd
1821 - Zarządzenie o wykupie powinności (przeliczenie na gotówkę
dotychczasowych świadczeń i robocizny umo\liwiało ich wykup)
1823 - Rozciągnięcie edyktu regulacyjnego na Księstwo Poznańskie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]